De meest onmogelijke job ter wereld
“Welcome, Dag Hammarskjöld, to the most impossible job on this earth.” Zo begroette de eerste secretaris-generaal van de Verenigde Naties (VN), de Noor Trygve Lie, zijn opvolger in 1953. De baan van VN secretaris-generaal geldt als een van de meest veeleisende internationale functies. Lie had het aan den lijve ondervonden. Hij nam zelf ontslag omdat hij, in de spanningen van de Koude Oorlog, het vertrouwen van zowel de VS als de Sovjet-Unie kwijtgespeeld was. Wanneer de negende bekleder van dit ambt, de Portugees António Guterres, op 1 januari 2017 de touwtjes in handen neemt, zal hij meteen moeten aantonen dat hij op eieren kan lopen.
De wereld is weer heel volatiel, met een stijging van het aantal gewapende conflicten, een heropflakkering van nationalisme en interstatelijke agressie, toenemende ongelijkheid, en niet het minst de onzekerheid die het aantreden van de nieuwe Amerikaanse president met zich meebrengt. In een tweet op tweede kerstdag verklaarde Donald J. Trump: “The UN right now is just a club for people to get together, talk and have a good time.” Daarmee reageerde hij op de stemming in de Veiligheidsraad van Resolutie 2334 op 23 december (veertien stemmen voor, de VS onthielden zich), die de Israëlische nederzettingen een flagrante schending van het internationaal recht en een struikelblok voor vrede met de Palestijnen noemde.
We kunnen ons met de regering-Trump aan een heel andere Amerikaanse ingesteldheid tegenover internationale instellingen verwachten dan tijdens de acht jaren onder Barack Obama. Obama had de VS opnieuw geprofileerd als een land dat multilateraal wil samenwerken, na de unilaterale acties en oorlogen van George W. Bush. Trump liet weten via een tweet: “As to the UN, things will be different after January 20th”. Nu al worden er in het door de Republikeinen gedomineerde Congres plannen gesmeed om de VN financieel plat te leggen.
Zelfs afgezien daarvan staan de VN en Guterres voor gigantische uitdagingen. De uittredende secretaris-generaal, Ban Ki-moon, heeft weinig potten gebroken op het vlak van interne hervormingen. De VN kreunen onder inefficiënte managementstructuren en bureaucratische inertie. Het is geen toeval dat Guterres bij zijn eedaflegging benadrukte dat de VN meer op resultaten dan op procedures, en meer op mensen dan op bureaucratie, gericht moeten zijn. Naast harder werken voor vrede en veiligheid en duurzame ontwikkeling, beloofde hij een prioriteit te zullen maken van het interne management. In een wereld met toenemend geweld moeten de VN hun instrumentarium op het gebied van conflictpreventie en duurzame vredeshandhaving dringend verfijnen. De ‘Agenda 2030’ met de duurzame ontwikkelingsdoelen moet op alle beleidsniveaus worden uitgevoerd.
Maar bovenal moeten de VN zelf transparanter worden, hun verantwoordelijkheid opnemen en opkomen voor de waarden waarop ze gefundeerd zijn. Het schandaal in Haïti, waar door onachtzaamheid van VN-blauwhelmen meer dan 9.000 mensen stierven aan cholera en meer dan 800.000 zieken vielen, en waarvoor de VN tot voor kort elke verantwoordelijkheid weigerden, mag zich nooit meer voordoen.
In paradoxale tijden waar globalisering gepaard gaat met steeds meer lokale fragmentatie en contestatie, dienen de VN de internationale gemeenschap een forum voor vreedzame samenwerking en verdraagzaamheid aan te bieden, geschraagd op universele mensenrechten en het streven naar gerechtigheid. Dit alles zal van Guterres enorme inspanningen en leiderschap vergen. We moeten hem daar alle steun toe geven.
Jan Wouters is hoogleraar internationaal recht aan de KU Leuven en voorzitter van de Vereniging voor de Verenigde Naties.
Dit opiniestuk verscheen eerder in De Morgen van 30 December 2016, p. 27
