VN neemt historisch kernwapenverbod aan, België weigert deel te nemen

Op woensdag 20 september 2017 wordt het nieuwe VN-kernwapenverbod in New York opengesteld voor ondertekening. Dit nadat 122 VN-lidstaten op 7 juli 2017 een nieuwe verdragstekst aannamen die onder meer het bezit, gebruik, stationering en ontwikkeling van kernwapens verbiedt. België boycotte voor het eerst sinds lang multilaterale VN-onderhandelingen.

Tussen 15 juni en 7 juli 2017 kwamen VN-lidstaten samen in het VN-gebouw aan de oevers van de East River voor de finale onderhandelingsronde van het VN-kernwapenverbod. Samen met andere lobbyisten en activisten van de International Campaign to Abolish Nuclear Weapons (ICAN), een mondiale coalitie van NGOs, was Pax Christi Vlaanderen ook van de partij in New York. Dat maakte me de enige Belg in de conferentiezaal: de Belgische regering boycotte deze historische VN-onderhandelingen.

België behoorde zo tot een kleine groep van een veertigtal landen die deze VN-onderhandelingen boycotten. Dat was ongezien: voor de eerste keer in decennia nam België niet deel aan multilaterale onderhandelingen over humanitaire ontwapening.

Nucleaire verbodsparadox

Binnen ICAN coördineerde ik het lobbywerk tegenover de boycottende landen, inclusief België. NAVO-diplomaten waarmee ik sprak, hadden allemaal hun talking points goed op elkaar afgestemd. Natuurlijk is hun land voorstander van nucleaire ontwapening. Natuurlijk gaat het allemaal te traag. Uiteraard begrijpen ze de frustraties van de niet-kernwapenstaten en het mondiale middenveld.

Een verbodsverdrag is volgens de boycottende diplomaten echter geen goed idee. Een verbodsverdrag is louter “declaratoir” en zal geen enkele impact hebben. Even later klonk het plots dat een verbodsverdrag “gevaarlijk” is en tegen elke prijs moet worden vermeden. Deze diplomaten leden duidelijk aan een “verbodsparadox”: de onbeantwoorde vraag hoe een verdrag dat geen enkele impact zal hebben, tegelijk ook een gevaarlijke impact heeft.

Over naar talking point 2 dan maar: de boycottende diplomaten waarmee ik sprak, verkiezen de “pragmatische” en “effectieve” stappen uit de zogenaamde “progressieve benadering”. Dit is een lijst van 25 maatregelen over nucleaire non-proliferatie en ontwapening die al meer dan twee decennia op tafel liggen, niet uitgevoerd worden en om de paar jaar gerecycleerd worden als een nieuw “pragmatisch” en “effectief” initiatief. Deze gerecycleerde benadering werd gedocumenteerd in een rapport dat de Belgische Coalitie tegen Kernwapens op 15 juni 2017 publiceerde. Wanneer ik de diplomaten in New York vroeg welke elementen hen doen denken dat de “progressieve benadering” nu wél uitgevoerd zal worden (of welke stappen ze hiertoe zelf zullen zetten), bleef het pijnlijk stil.

Gerecycleerd en gevaarlijk

Dergelijke gerecycleerde benadering houdt de nucleaire status quo in stand. Dat is niet onschuldig maar ronduit gevaarlijk. Sinds 1945 is er veelvuldig sprake geweest van het bijna-gebruik, bewust of incidenteel, van kernwapens, en ontkwam de wereld tientallen keren op het nippertje aan een nucleaire ramp of oorlog. Wetenschappers en veiligheidsexperts benadrukken dat er geen enkele reden is om te veronderstellen dat dergelijk gevaar vandaag de dag verminderd is. Integendeel: ze benadrukken dat het risico op een nucleaire ontploffing momenteel nooit groter is geweest als sinds het einde van de Koude Oorlog.

Door het gebrek aan concrete vooruitgang in ontwapening van de kernwapenstaten komt de legitimiteit van het Non-proliferatieverdrag bovendien steeds meer onder druk te staan. Als het tempo van nucleaire ontwapening niet dringend wordt versneld, bestaat het gevaar dat niet-kernwapenstaten zich niet langer iets aantrekken van hun belofte op non-proliferatie. Doordat een nieuw verbodsverdrag de druk verhoogt op de kernwapenstaten om te ontwapenen, verhindert het dus ook een nieuwe nucleaire wapenwedloop.
Concrete impact verbodsverdrag
Het nieuwe verbodsverdrag wil daarentegen het mondiale nucleaire ontwapeningssysteem nieuw leven inblazen, en kan zo helpen de “progressieve benadering” na meer dan 2 decennia eindelijk te realiseren. De NAVO-diplomaten bleven tijdens onze gesprekken echter hardnekkig ontkennen dat een verbodsverdrag complementair is met de “progressieve benadering”.

Het nieuwe VN-verbodsverdrag versterkt nochtans het bestaande Non-proliferatieverdrag (NPV) en is een “effectieve maatregel” tot nucleaire ontwapening zoals vervat in artikel VI van het NPV. Het verhoogt de druk op de kernwapenstaten om sneller te ontwapenen, heeft een concrete impact op de financiering van kernwapens en bemoeilijkt het nucleaire beleid van de kernwapenstaten:

• Een nieuw verbodsverdrag verhoogt de druk op kernwapenstaten (die allemaal grootschalige en dure moderniseringen van hun nucleaire arsenalen plannen) om effectief te ontwapenen, waardoor de “progressieve” benadering die België promoot eindelijk geïmplementeerd wordt. De geschiedenis van de verbodsverdragen op clustermunitie en landmijnen toont dat een sterke juridische bindende norm een directe impact heeft op het gedrag van de hele internationale gemeenschap, inclusief landen die het verdrag niet ondertekenden. ‘Het verdrag kan van een toegevoegde waarde blijken; het kan de druk op de kernwapenstaten verhogen om verdere stappen te zetten op het gebied van ontwapening’, erkende zelfs de Nederlandse regering (een tegenstander van het verbodsverdrag) in juli 2017. [2]
• Een nieuw verbodsverdrag zal ook een onmiddellijke concrete impact hebben op de financiering van kernwapens. Kernwapenstaten zijn immers sterk afhankelijk van private bedrijven voor de productie, onderhoud en modernisering van hun kernwapenarsenaal. Onderzoek van PAX Nederland toont dat tussen januari 2013 en augustus 2016 wereldwijd minstens 390 financiële instellingen 498 miljard USD investeerden in 27 bedrijven die betrokken zijn bij de nucleaire activiteiten van Frankrijk, India, Israël, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. [3] In België gaat het onder meer over KBC Bank, dat in 2016 117 miljoen dollar investeerde in kernwapens. [4] Private bedrijven verdedigen deze investeringen door te stellen dat kernwapens niet expliciet verboden zijn onder internationaal recht. Doordat een nieuw verbodsverdrag kernwapens expliciet illegaal verklaart, zullen private bedrijven hun investeringen in kernwapenactiviteiten moeten herbekijken.
• De kernwapenstaten geven bovendien zelf toe dat een nieuw verbodsverdrag belangrijke en concrete gevolgen zal hebben voor hun nucleaire beleid, aangezien het verdrag de mondiale bewegingsvrijheid van nucleaire arsenalen inperkt. Een uitgelekte brief van de Verenigde Staten zette de concrete militaire implicaties van een verbodsverdrag op een rijtje, en bewees zo dat een verbodsverdrag – zelfs zonder medewerking van de kernwapenstaten- een significante en concrete impact zal hebben. [5] Ook de Franse regering oefende druk uit op Franse Europarlementsleden om tegen de resolutie te stemmen die EU-lidstaten oproept om deel te nemen aan de VN-onderhandelingen over een verbodsverdrag. [6] De Amerikaanse VN-ambassadrice Nikki Haley hield bij aanvang van de VN-onderhandelingen in maart 2017 ook een opvallende protesttoespraak bij de ingang van de conferentiezaal [7], terwijl de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk hevige druk uitoefenen op Zweden om het verbodsverdrag niet te ondertekenen. [8] Dat doet de vraag rijzen: als een verbodsverdrag geen enkele impact heeft, waarom investeren kernwapenstaten dan zoveel diplomatieke energie in het voorkomen ervan?

Kleine-Brogel illegaal

Zelfs als België het verdrag niet onmiddellijk ondertekent, zal het verdrag hoe dan ook een belangrijke impact hebben op het Belgische kernwapenbeleid.

Het nieuwe verbodsverdrag verbiedt immers expliciet de stationering van andermans kernwapens op het eigen grondgebied. Met andere woorden: een ruime meerderheid van VN-lidstaten beschouwt vanaf nu de stationering van Amerikaanse kernwapens in Kleine-Brogel als illegaal onder internationaal recht. Zelfs als België het verdrag niet ondertekent, schendt het voortaan het internationaal recht als het illegale kernwapens blijft stationeren in Kleine-Brogel. Het internationaal recht is immers geen menu à la carte: België kan niet gewoon kiezen welke delen ze leuk vindt en welke niet.

Het verdrag is echter behoorlijk flexibel: landen die andermans kernwapens stationeren (zoals België) kunnen onmiddellijk toetreden tot het verdrag, zolang ze maar beloven de kernwapens van hun grondgebied te verwijderen tegen een afgesproken deadline. Dat zou niet controversieel hoeven te zijn: zowel het federale als het Vlaamse parlement namen in 2015 nog resoluties aan die oproepen om België kernwapenvrij te maken. De N-VA stelde in 2010 dat de kernwapens in Kleine-Brogel een ‘anachronisme’ en ‘relikwie’ zijn die ‘elk politiek, laat staan militair doel ontberen.’ [9] Ook verschillende voormalige NAVO-topdiplomaten en militairen zeggen dat de stationering van Amerikaanse B61s geen enkel militair nut hebben. De verwijdering van Amerikaanse kernwapens uit Europa zou daarentegen wel een belangrijke impuls kunnen geven aan bredere Amerikaans-Russische ontwapeningsgesprekken.

Time to Go

72 jaar na de allesverwoestende bombardementen op Hiroshima en Nagasaki en 50 jaar na de stationering van Amerikaanse kernwapens in België is het tijd om deze immorele en illegale massavernietigingswapens terug naar huis te sturen. Die verwijdering is met voorsprong de meest concrete bijdrage die België kan leveren aan een algemene mondiale ontwapeningsdynamiek.

In NAVO-landen als België begint het echte werk daarom nu pas: het nieuwe verdrag gebruiken om de politieke en publieke druk te verhogen om België eindelijk kernwapenvrij te maken. Genoeg is genoeg: vijf decennia van Belgische lippendienst aan een kernwapenvrije wereld volstaan. Het is “time to go” voor kernwapens.

 

_____________________

Referenties

[1] ‘Belgische Coalitie tegen Kernwapens (2017): ‘Gerecycleerd en Gevaarlijk. Een analyse van twee decennia Belgische kernwapendiplomatie’.
[2] ‘Kamerbrief over uitkomst onderhandelingen kernwapenverbod’, 14 juli 2017, Rijksoverheid Nederland.
[3] http://www.dontbankonthebomb.com/wp-content/uploads/2016/12/2016_Report_final.pdf 
[4] ‘Steek ons spaargeld niet in kernwapens: rapport 2016’, 8 december 2016, Pax Christi Vlaanderen.
[5] Zie http://www.icanw.org/wp-content/uploads/2016/10/NATO_OCT2016.pdf
[6] http://www.icanw.org/wp-content/uploads/2016/11/France_MEP.pdf
[7] https://www.c-span.org/video/?426068-1/un-ambassador-nikki-haley-says-shell-protest-debate-nuclear-weapons-ban
[8] http://www.icanw.org/campaign-news/swedish-foreign-minister-wants-to-sign-the-ban/
[9] ‘Europa kernwapenvrij NU!’, 10 maart 2010, N-VA.